Uncategorized
Drinking water Gorkha Bazar

Badri Maskey

August 15, 2024
Comment (0)

                                               

                              गोरखाबजारको विकासमा पानीको भूमीका
                                                        (२०७१।०४।०९मा दरौंदी दैनिक पत्रिकामा प्रकासित))

 पानी जिवनको महत्वपुर्ण वस्तु हो भन्ने कुरा हामि सबैलाई थाहा छ । तर, यसलाई आदर ९च्भकउभअत० पुर्वक व्यवहार गर्नुपर्छ भन्ने कुरा सबैलाई थाहा नहुन सक्छ । र यो के भनेको हो भन्ने कुरा सबैले थाहा पाउनु जरुरी छ । यसरि पानीको मर्मलाई सहि व्यवहार गर्न नसके भविष्यमा हामीले यसकै कारण धेरै दुःख पाउन सक्छौं । पानीको आदर भनेको मानिसले मानिसलाई गरिने आदर सम्मान जस्तो होईन । यसको आदर भनेको सहि तरिकावाट प्रयोग गर्नु र यसको सहि तरिकाले संरक्षण गर्नु हो । जिवनका लागि अत्यावश्यक वस्तु भनेर जान्दा जान्दै पनि यसको अवमुल्यन गर्नु, यसको महत्वलाई गौण तरिकाले लिनु हुन्न भन्ने हो । आफ्नो भलो चिताउने र राम्रो गर्नेलाई आफुले पनि आदरगर्न जान्नु पर्छ, ठिक त्यस्तै हो यो पनि । आफ्नो जिवन रक्षागर्ने अथवा भलोगर्ने पानीलाई आफुले पनि आदर पुर्वक व्यवहार गर्नुपर्छ ।

मानिसहरु भन्ने गर्छन, यसलाई निशुल्क रुपमा वितरण गर्नुपर्छ, यसको लागि सकेसम्म पैसा खर्चगर्न हुन्न भन्ने ठान्दछन । तर त्यसो होईन, पानी जिवनमा नभई नहुने वस्तु भएकोले अन्य कुरामा भन्दा यसको लागि बढिभन्दा बढि खर्चगर्नु परेता पनि तयार हुनपर्छ । किनभने यो वस्तु जिवनको हरेक पलमा आत्यावश्यक छ, कृषी होस या सरसफाई, खाना पकाउन होस या तुलफुल बगैंचामा र शारिरिक तन्दुरुस्ती आदी आदी । तर कुन कामको लागि कुन स्तरको पानी भन्नेकुरा भने सबैले जान्नुपर्ने कुरा हो । हाम्रो गाउँ घरमा आँखाले सफा देखेपछि पिउन योग्य छ भन्ने ठान्दछौं । तर त्यसो होईन, धेरैजसो रोगहरु पानीवाट नै आउँने गर्छन । पानीमा आँखाले नदेख्ने हजारौं किटाणुहरु हुन्छन । जसले गर्दा मानिसको शरिरलाई विगार्ने मात्र होईन मृत्यूको मुख सम्म पनि पु¥याउँछ । तसर्थ, पानी प्रयोग गर्दा सबैले होशियारी अपनाउनु पर्छ ।

 हाम्रो समाजको धारणा यस्तो छ कि जिवनमा चाहिने सबै प्रकारका सरसामानहरुमा जतिपनि पैसा खर्चगर्न हिच्कीचाउँदैनन् । तर पानीको लागि खर्च गर्नु प¥यो भने खेरगएको ठान्दछन् । जब कि, त्यहि पानीका लागि (विशेष गरि महिलाहरु) झरि, बादल, उकालो, ओरालो, रातसाँझ नभनिकन ढुंगेधारा सम्म शारिरिक कष्ट उठाउँदै घण्टौं लाईनमा बसेर समय खर्च गरेका हुन्छन । त्यो पनिे पानी शुध्द गरिएको हुँदैन, परंपरागत ढुंगेधाराका प्रशोधन नगरिएका पानी लिने गर्छन । यसरि ल्याईएको पानी कति सुरक्षित छ, यसको श्रोतमा प्रदुषण हुने संभावना छ कि छैन भन्ने कुरा रतिभर कसैले पनि सम्झेका हुन्नन् । जबकि श्रोतमा कुकुर, विरालो, चराचुरुंगी जस्ता पशुपंक्षिहरु द्वारा हुने प्रदुषण, हावाहुरी र वर्षाको पानीवाट हुने प्रदुषण त्यत्तिकै धेरै संभावना हुन्छ ।

 विगतमा नेवाः र जाईकाले पटक पटक गरेको जाँचमा गोरखा बजारका ढुंगेधाराको पानीमा ई–कोलाई (दिसामा पाईने जिवाणु) प्रशस्त भेटिएको व्यहोरा सार्वजनिक भएकै हो । यस्तो जिवाणुले मानव शरिरमा पछि गएर कलेजो, आन्द्रा खराव गर्ने मात्र होईन, कडा रोगहरुको शिकार बन्न सक्छ । तै पनि हाम्रो समाज बुझेर पनि बुझ पचाए जस्तो गरि अफ्नै शरिर माथि खेलबाड गरिरहेका देखिन्छन । यो कुरा बुझेका केहि पैसा खर्चगर्न सक्ने उपभोक्ताहरुले आफ्नै घरमा विभिन्न किसिमको फिल्टर प्लाण्टवाट शुध्दगरेर प्रयोगगर्ने गरेका छन । तर एक थोपा पानीवाट आउन सक्ने हजारौं रोगका लागि यसरि पनि रोकथाम हुन सक्तैन । तसर्थ, सबै कामको लागि प्रयोग गरिने पानी प्रशोधित र शुध्द भएमा रोग तथा किटाणु आउने बाटो बन्द हुनसक्छ । अन्य वस्तु नहँुदा पनि मानिस केहि दिन बाँच्न सक्छ, तर पानी नभए मानिस केहि समय पनि बाँच्न सक्तैन । यो कुरा सबै उपभोक्ताले राम्रो संग बुझ्नु जरुरी छ ।

 गोरखा बजारका उपभोक्ताहरुले परंपरागत पानी खाने गरेका ढुंगेधाराको पानी आ–आफ्ना घरमा वितरण गर्दा पानी महशुलमा कमि आउने भएकाले सबै ढुंगेधाराका उपभोक्ताहरु आ–आफ्नो योजना बनाउन तम्सेका छन । केहि उपभोक्ताहरुले यसरि नै उपभोग गरिसकेका पनि छन । वास्तवमा पानीको श्रोत वा ढुंगेधारा सार्वजनिक सम्पत्ति हो । यहाँ बटुवा होस वा परदेसी सबैले पानी लिन र प्रयोग गर्न पाउनु पर्छ । सरकारी नियमले पनि यसै भन्छ भन्नेकुरा सबैलाई थाहा भएकै हो । खानेपानी जस्तो संवेदनसिल वस्तुको योजना बनाउँदा निश्चित समुदायको सुविधालाई मात्र ध्यानदिई योजना बनाउनु ज्यादै संकुचित विचार र स्वार्थले गरिएको ठहर्छ । यसोगर्दा कुनै क्षेत्रमा धेरै पानीको श्रोत, कुनै क्षेत्रमा थोरैश्रोत हुनेभएकोले वितरण प्रणली समान तरिकाको हुदैन । त्यसैले सानो सानो योजना बनाएर निश्चित समुदायले मात्र सुपथ र सुविधामा प्रयोगगर्ने योजना बनाउँदा गोरखा सदरमुकामको बृहत वस्ति विकासका लागि सोचाई पुगेको ठानिदैन । तसर्थ, गोरखा बजारको खानेपानी योजनाको वारेमा कुरा गर्नुपर्दा पृथ्विनारायण सानासहरी खानेपानीको पनि कुरा गाँसिएर आउँछ, स्वभाविक हो । यो सानासहरी आयोजनाले सदरमुकामका सबै क्षेत्रलाई समेटेको हो । जनसंख्या बृध्दि पछि सदर मुकामवासीलाई पानीको अभाव खट्कीनुको साथै ढुंगेधाराको अप्रशोधित पानी प्रयोग गर्नुपरेको व्यथाका कारण सानासहरी खानेपानीको जन्म भएको हो ।

 सदर मुकामवासिले शुरुमा सानासहरी आयोजना कार्यालयमा गरेको प्रस्ताव सबै स्थानिय श्रोतहरुको पानीलाई खेरजान नदिई जम्मा गरेपछि प्रशोधन गरि वितरण गर्ने नै थियो । तर सुखा मौसमको पानी नापगर्दा नपुग्ने भएपछि दरौंदी र लुदीखोला प्रस्ताव गरिएकोमा यो पनि महँगो हुनेभएकोले संभावना नदेखिए पछि अहिलेको छाङ्गखोला र ढाक्रेखोलामा पुग्नु परेको हो । यसरी विद्युत र मेसीनमा भरगर्नु पर्ने पानीलाई स्विकार गर्नुभनेको गोरखा सदरमुकाम वासीको बाध्यता हो, रहर होईन । पानी सहज र सुविधा गराउने ठुलाठला कुराहरु पहिले पनि नगरेका होईनन् । तर संभावना नदेखेर नगरेका हुन् भन्नेकुरा बुझ्नु जरुरीछ । तर, आयोजनाका कर्मचारी, ठेकेदार र सहजकर्ता ९ऋयलकगतिबलअथ० को कमी कमजोरीका कारण सानासहरीको आयोजना धरापमा पर्न गएको हो । यसमा हामि उपभोक्ताहरुको पनि केहि कमिकमजोरी रहेको हुनसक्छ, तर यो सबै अबुझ र असमझदारीका कारण हुन गएको होभन्ने महशुष गरिएको छ । तर, हामि उपभोक्ताहरु संधै यस्तो अबुझ र असमझदारी हुनु हुन्न । अन्यथा भविष्यमा हामिले अरु धेरै दुख पाउने संभावना रहन्छ ।

 तसर्थ, गोरखा सदरमुकामवासीले गोरखा बजारको बृहत विकासका लागि सोच्नुपर्ने कुरा चाहिँ के होभने समझदारीका साथ सानासाना योजनाहरुलाई समायोजन ९ःभचनभ० गरेर बृहत र गुणस्तरिय योजना बनाउनु अनिवार्य ठान्दछु । यस बृहत योजनालाई सफल बनाउन उपभोक्तहरु मध्येवाट जोसुकैको नेतृत्वमा कार्यक्रम चलाईने भएता पनि विरोध नगरिकन सहर्ष स्विकार्नु पर्नेहुन्छ । र गोरखा सदरमुकामको खानेपानी वितरणलाई सहज र सरल बनाउन निम्न कुराहरुलाई समायोजन सहित सुधार गर्नुपर्छ भन्ने व्यक्तिगत धारणा छ ।

 १. सबै साना योजनाहरुलाई समायोजन ९ःभचनभ० गर्ने र स्थानिय पानीका श्रोतहरुलाई एकिकृत गरि बृहत कार्य योजना बनाउनु पर्छ । पानी खेरजान नदिई संकलन र प्रशोधन गरि नियमित रुपमा वितरण गर्नुपर्छ । र प्रशोधित शुध्द पानी हरेक श्रोतवाट निश्चित समय पाउने यथावत व्यवस्था गर्नुपर्छ ,। तब मात्र सबै नागरिकहरु पानीवाट आउने रोगवाट बञ्चित हुन्छन ।

 २. पानीको महत्वको साथै दुरुपयोग र सदुपयोगको वारेमा उपभोक्ताहरुलाई राम्रो संग जानाकारी गराउन विविध कार्यक्रमहरु ल्यााउनु पर्छ । जसले गर्दा असमझदारीका कारण विवाद नआउन नपाउन् ।

 ३. विकास मानव वस्तिमा चाहिन्छ र वस्तिको विकासवाट ठुला शहर, ठुला योजनाहरु बन्छ । यसैले गोरखा सदरमुकामको बृहत वस्ति विकासका लागि पानीको सुविधा अनिवार्य छ । किनभने ढलनल, सरसफाई यसैमा निर्भर छ । पानीको सुविधा नभएको ठाउँमा मानिसहरु आउँदैनन । तसर्थ, गोरखा बजारमा भएको पानीलाई व्यवस्थित गर्ने र थप श्रोतहरु खोजिगर्नु जरुरी छ । जसले गर्दा गोरखामा बस्ने संपुर्ण नागरिकलाई पानीको असुविधा महशुष हुन नपावोस् ।

 ४. गोरखाबजारको पानीको श्रोतहरुलाई दिगो राख्न बर्षे पानीलाई पनि सदुपयोग गर्ने योजनहरु ल्याउनु पर्छ । जस्तै श्रोतहरु माथि बर्षे पानी जम्मा गरि श्रोतहरुलाई रिचार्ज गर्ने, घरघरमा बर्षे पानी प्रयोग गर्ने कार्यक्रमहरु बनाउने, प्रयोग भईसकेको पानीलाई विविध काममा पुनः प्रयोग गर्ने जस्ता कार्यक्रमहरु बनाउनु पर्छ ।

 ५. बाहिरवाट ल्याईएको विद्युतमा निर्भर हुनुपर्ने महँगो पानीलाई विकल्पको रुपमा मात्र प्रयोग गर्नुपर्छ । यसरि गोरखाबजारको पानी वितरण कार्यमा वृहत सोचाई नबनाउने होभने भविष्यमा पुस्ताहरुले निश्चित रुपमा दुख पाउने देखिन्छ । अन्यथा बसाई सराईको सहारा लिनु पर्नेछ । यस किसिमको समाधानको सोचाईहरु अहिले नबनाए पनि भविष्यमा कुनै न कुनै दिन यस विषयमा सोच्नैपर्ने हुन्छ । अन्यथा, गोरखाको वस्ति विकास हुने संभावना रतिभर देखिन्न ।

 

 बद्री बहादुर मास्के, संस्थापक अध्यक्ष,                                                                                                                                                             दरौंदी तथा पृथ्वीनारायण खानेपानी, गोरखा

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

0 Comments

Submit a Comment

Your email address will not be published. Required fields are marked *